TÜRKİYE'DE ORDU-SİYASET İLİŞKİSİ
TARİHSEL ARKA PLAN:OSMANLI DÖNEMİNDE ASKERİN SİSTEM İÇERİSİNDEKİ YERİ:
Yeniçeri Ocağı: l. Murat döneminde kurulmuş,İmparatorluğun değişik yerlerinden getirilen gençlerin müslümanca yetiştirilip oluşturulmuş(devşirme) bir ordudur.Osmanlı Devletinin temelini ve gücünü oluşturur.
Tımarlı Sipahiler:Osmanlı'da köylüler tarafından ekilip biçilen topraklar karşılığı alınacak vergileri toplayan,karşılığında padişahın kendisi için takdir ettiği miktarda"cebeli" adı verilen silahlı ve atlı asker bulunduran kişidir.Kendi bölgesinin kamu düzeni ve güvenliğinden sorumludur.
Vesayet:Hukuksal açıdan kendi çıkarlarını koruyacak yetkinlik düzeyinde olmayan kişilerin haklarının korunması için kendisine yardım edilmesi anlamına gelir.
Vesayet:Hukuksal açıdan kendi çıkarlarını koruyacak yetkinlik düzeyinde olmayan kişilerin haklarının korunması için kendisine yardım edilmesi anlamına gelir.
İlk Modernleşme Girişimleri: (Osmanlı Dönemi)
- Mühendishane-i Berri Hümayun (1773)
- Mühendishane-i Bahri Hümayun (1793)
- Nizam-ı Cedit (Ⅲ.Selim) *anestek
- Yeniçeri Ocağının kaldırılması (Ⅱ.Mahmud)
- Asakar-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu ( Ⅱ.Mahmud)
- Zorunlu askerlik getirildi
Militarizm:Toplumun askeri kurumlarda görülene benzer bir şekilde disiplinli ve adeta sürekli bir savaş tehditi altındaymış gibi örgütlenmesi,bu anlayışın uzantısı olarak da ordunun siyasal ve toplumsal hayat üzerindeki etkisinin artması durumudur.Askeri yönetimler ülkede militarist zihniyetin hakim olması için çaba sarfeder ve çocukluk döneminde itibaren bu benimsetilmeye çalışılır.
Ⅱ.Meşrutiyet Dönemi:
1876'da Ⅱ.Abdulhamid'in tahta çıkmasıyla başlar,Bu dönemde ( İ.T.C) İttihat Terakki Cemiyeti etkindir ve isteklerini padişaha yaptırma konusunda etkin hale gelirler ,Bu durumun sıkıntıya girmesi üzerine 31 Mart Vakası ile padişah Ⅱ.Abdulhamid tahtan indirilerek yerine kardeşi Reşat ,Ⅴ.Mehmet getirilir.İstanbul'da sıkıyönetim ilan edilir ve askerin yetki alanı oldukça genişler.
Harekat Ordusu:1909'da 31 Mart Vakası'nı bastırmak için Selanik'te kurulan ordudur.Komutan Mahmut Şevket Paşa'dır.
Sopalı Seçim:1912'de parlamentonun feshi sonrasında yapılan seçimler tarihe "sopalı seçim" olarak geçer.Bu dönemde İttihatçılar basın ve sivil toplum üzerinde baskı oluşturmaya başlamış ve seçimlerde hileye başvurmuşlardır.Ancak aynı zamanda halk tepkisi artmaya başlamış ve ordu içinde yarılmalar giderek derinleşmiştir.Halaskar Zabitan grubu kurulur ve seçimlerin yenilenmesini talep ederler.Bu dönemde yenilgi ile sonuçlanan Balkan Savaşı İttihatçılara karşı tepkileri ayyuka çıkartmaya yetmiştir.
Babıali Baskını:"Enver Bey"in sadrazamlık makamını basıp Harbiye Nazırı Nazım Paşa öldürülünce bu olay tarihe bu şekilde geçer.İ.T.C yönetim süreçlerini büyük oranda ele geçirir.
Triumvira:İ.T.C'nin önde gelen üç ismi:
- Enver *anestek
- Talat
- Cemal Beyler...
✔️ İkinci Balkan Savaşınında galip çıkan Enver Bey "paşa" unvanı alır 👉 Harbiye Nazırlığı'na atanırken,Cemal Bey 👉 Bahriye,Talat Bey 👉 Dahiliye Nazırlığına gelir.
Balkan Savaşları:1912'de Yunanistan,Bulgaristan,Sırbistan,Karadağ aralarında anlaşarak Osmanlı Devletine savaş açarlar ve Osmanlı'nın mağlubiyeti ile sonuçlanır.
✔️ Bu dönemde Birinci Dünya Savaşına ,Almanya'nın yanında Enver Paşa ,İTC'nin etkisiyle girmiştir.Ve bu hamle hem İttihatçıların dolayısıyla da Enver Paşa'nın ipini çekmeye yetmiştir.İlk defa bu dönemde "ASKERİ VESAYET" olgusunun ortaya çıktığı söylenebilir.
TEK PARTİ DÖNEMİ:SİYASAL İKTİDAR-ORDU BİRLİKTELİĞİ:
Kurtuluş Savaşı yıllarında M.Kemal Paşa,hem subaylık hem de milletvekilliği yapan isimlerden,bu kimliklerin yalnızca birini tercih etmelerini ister,böylece askerin siyasetten uzak kalması hedeflenir,bu süreçte
- Kazım Karabekir
- Ali Fuat Cebesoy
- İsmet Paşa askerlikten istifa ederek siyasette devam etme kararı alırlar. Ve böylece Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulur.
- Fevzi Çakmak paşa ise orduda kalmayı tercih eder.
- T.Ç.F kapatılır.
- İstiklal mahkemeleri yeniden aktif hale gelir
Zorunlu Askerlik: Belirli bir yaş aralığındaki genelde erkek vatandaşların kendi isteklerine bırakılmadan bir süre için orduda görev yapmaya mecbur bırakılmasıdır.
✔️Atatürk'ten sonra Cumhurbaşkanı İsmet İnönü olmuştur ve cumhur olduktan sonra yaptığı ilk icraatlardan birisi;
- Fevzi Çakmak'ı emekliye ayırmak olmuştur.
- Kazım Karabekir'i yeniden siyasete çağırmak ve Meclis Başkanı yapmak
- Ali Fuat Cebesoy'u Bayındır Bakanı
- Rauf Orbay'ı önce milletvekili sonra Londra Büyükelçisi yapmıştır
*anestek
DARBELER DÖNEMİNİN BAŞLAMASI:DP İKTİDARI VE 27 MAYIS 1960 DARBESİ:
✔️1950'den sonra Cumhurbaşkanlığına DP
(Demokrat Parti) den 👉 Celal Bayar (Atatürk ve İnönüden sonra ilk kez sivil cumhurbaşkanı olmuştur.)
Başbakanlığa 👉 Adnan Menderes gelmiştir.
*** DP iktidarında asker-sivil ilişkileri bakımından en önemli noktalardan biri Türkiye'nin NATO'ya üye olmasıdır. "ŞİMAL YILDIZI" adı verilen 4500 kişilik tugayın (Kore Savaşına asker gönderilmesi üyeliğe girmeye sebep olmuştur)
NATO: Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü olan 4 Nisan 1949'da 12 ülke tarafından kurulan örgüt Sovyetler Birliği tehdidine karşı korunmak için üye devletlerin birlikte hareket etmesi ...
✔️ Kendilerine Milli Birlik Komitesi (MBK) adı veren subay grubu "27 Mayıs 1960"'da DP hükümetine karşı komutanlığında Cemal Gürsel (Kara Kuvvetleri Komutanı) ile darbe başlatmışlardır.Darbe sonrası;
- Adnan Menderes ,Celal Bayar ,Rüştü Erdelhun ve DP yöneticileri tutuklanarak Yüksek Adalet Divan adıyla kurulan mahkemede Yassıada'da yargılanırlar
- Adnan Menderes ,Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edilirken,Bayar'ın 78 yaş a takılması ile idamından vazgeçilir diğer idam cezaları müebbete çevrilir .
✔️ "İhtilalin kudretli albayı "sıfatıyla anılan Türkeş ve yanı sıra 14 kişi ( Milliyetçi-muhafazakar)MBK'dan o dönem aralarında ki çatlaklıklardan dolayı çıkarılır ve ülkeden uzaklaştırılarak Hindistan büyükelçiliğine gönderilir.
Milli Güvenlik Kurulu (MGK):1933 yılında Yüksek Müdafaa Meclisi adıyla kurulan ve 1961 anayasında resmen ismi zikredilmiş ve anayasal statü kazanmıştır.Savunma ve güvenlik ile ilgili kararların sivil ve askerlerin bir arada bulunacağı bir ortamda tartışılması ve hükümete sunulmak üzere "tavsiye" niteliğinde karar alınmasıdır.2002 'den sonra yetkileri daraltılmış ve sivil sayısı artırılarak Cumhurbaşkanının başkanlığında 2 ayda bir düzenli toplantılar yapmaya başlamıştır.
27 Mayıs Darbesi Sonrası Yaşanan Gelişmeler: *anestek
- Yeni bir anayasa hazırlandı (1961 Anayasası)
- Cumhuriyet Senatosu kuruldu
- Anayasa Mahkemesi kuruldu
- MGK kurulup "tavsiye" niteliğinde görev tanımlandı
OYAK:Ordu Yardımlaşma Kurumu...DP iktidarı zamanında ekonomik koşulların giderek olumsuz bir görünüm kazandığından yakınan askerler,iktidarı kendi ellerine alır almaz,emekliliklerinde ek gelir sağlayacak bir yardımlaşma sandığı oluşturmak amacıyla bu kurumu oluşturmuşlardır.
12 Mart 1971 Muhtırası:
Muhtıra:Bir kurumun ya da bir devletin başka bir kurumu veya devleti belirli bir konuda uyarmak amacıyla verdiği yazılı belgedir.
1960'lı yılların sonunda Türkiye'de sol hareketler yükselişe geçmiş ve şiddet içeren eylemler başgöstermiştir.Bu dönemde Adalet Partisi (AP) vardır.
- Memduh Tağmaç (Genelkurmay Başkanı)
- Faruk Gürler
- Celal Eyiceoğlu ＞ tarafından muhtıra imzalanmıştır.
- Muhsin Batur
***Muhtıra,Demirel hükümetinin işbaşından çekilmesi ve ülkede yükselen anarşi ile baş edecek geniş tabanlı bir milli birlik hükümetinin kurulmasını talep ederler.Sonuç olarak
- Demirel istifa eder,
- Dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay yeni hükümetin kurulması görevini CHP Senatörü Nihat Erim'e verir.(Kadroları AP üyeleri ile doldurur)
Sıkıyönetim: Olağanüstü halin ilanını gerektirecek sebeplerden daha vahim olaylarla karşılaşılması durumunda güvenlik ile ilgili sorumlulukların askeri mercilere geçmesi durumudur.Sıkıyönetim 16 Nisan 2017 tarihinde referandum ile mevzuattan çıkarılmıştır.
24 Ocak Kararları:
24 Ocak Kararları:
- KİT'lerin özelleştirilmesi
- Tarımsal desteklerin azaltılması
- Türk Lirası ,ABD Doları karşısında devalüe edildi
- Dış Ticaretin serbestleştirilmesi ve ithalatın önündeki engel kaldırıldı
- Liberal ekonomiye geçişte en önemli eşik oldu.
12 EYLÜL 1980 DARBESİ:DEMOKRASİYE YENİ BİR ARA:
- Kenan Evren (Genelkurmay Başkanı )
- Nurettin Ersin ( KKK)
- Tahsin Şahinkaya (HKK) ＞ tarafından yapılan darbedir. *anestek
- Nejat Tümer (DKK)
- Sedat Celasun ( JGK)
✔️ Dönemin başbakanı Demirel ve ana muhalefet partisi lideri Bülent Ecevit ,Ankara ve İstanbul'un uzağındaki belirli bölgelere zorunlu ikamete gönderilirler.Ancak dönemin siyasetçilerine doğrudan ağır cezalar verilmez.(idam gibi)
*** Darbede en dikkat çeken noktalardan birisi; 12 Eylül öncesi yaşanan terör olaylarının bıçak gibi kesilmesidir.
*** 1989'da Bayar'dan sonra ikinci sivil cumhurbaşkanı seçilen Turgut Özal bu süreçten sonra tarihe geçmiştir.
28 Şubat Süreci:Postmodern Darbe:
✔️ Dönemin koalisyon hükümetinde RP (Erbakan hoca) ve DYP (Tansu Çiller) vardır ve "dönüşümlü başbakanlık" modelini uygulamaktadırlar.Yani ; hükümetin ilk iki yılı RP,ikinci yarısında DYP başbakan olacaktır.
İnkılap Kanunları:İlk olarak 1961 Anayasına "Devrim Yasaları" adıyla giren İnkılap Kanunları,Anayasanın 174. maddesinde sayılan hukuki düzenlemedir.
*** 16 Ocak 1998 günü "laikliğe karşı eylemlerin odağı haline geldiği" gerekçesi ile RP'ye kapatma davası açılır ve aynı yıl içinde Fazilet Partisi (FP) adıyla başka parti kurularak siyaset hayatına devam edilir.
*** RP'nin iktidardan uzaklaşmasına sebep olan 28 Şubat süreci "postmodern darbe" olarak tarihte elzem bir şekilde yerini alır.Burada asker fiilen siyaseti eline almamış ancak uzaktan siyasetin kimyası ile oynamıştır ve hükümeti istediği gibi şekillendirmiştir."demokrasiye balans ayarı çektik" lafı ise Çevik Bir tarafından zamanın Genelkurmay İkinci Başkanı tarafından sarfedilmiştir.
2002 SONRASI VESAYETİN KIRILMASI VE DEMOKRASİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ:
✔️ 3 Kasım 2002 günü AK parti %34 lük oranla tarihteki en ilginç sonuç ile birinci parti olarak hükümeti kurar. Başbakanı: Recep Tayyip Erdoğan (siyasi yasaklı),dönemin cumhurbaşkanı;Ahmet Necdet Sezer'dir.Hükümeti kurma yetkisini Abdullah Gül'e verir.
*anestek
*** Yeni hükümetin ilk icraatı: Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesinde uygulanan olağanüstü hal uygulamasının kaldırılması olmuştur.
- Jandarma Asayiş Bölge Komutanlığının işlevi sona ermiş (doğu bölgeleri)
- MGK yapısı değiştirilmiş ( Adalet Bakanı'da MGK'ye üye yapılmış sivillerin sayısında artış yapılarak dengeye gidilmiş)
- MGK Sekreterinin yetkileri sınırlandırılmış (Tarihte ilk defa bir sivil Büyükelçi Yiğit Alpogan,Genel Sekreterliğe atanmış) toplantıları iki ayda bire düşürülmüştür
- Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararlarına karşı yargı yolu açıldı
- EMASYA ( Emniyet-Asayiş-Yardımlaşma Protokolü) 4 Şubat 2010 günü yürürlükten kaldırıldı
- TSK İç Hizmet Kanununun darbelere gerekçe olarak gösterilen 35. maddesi değiştirildi.
EMASYA Protokolü:Kentlerde yaşanan kitlesel olaylarda askeri yetkililerin vali ya da kaymakamların bu yönde talebine ihtiyaç duyulmaksızın re'sen devreye girebilmeleri anlamına gelir.
Yüksek Askeri Şura (YAŞ):Daha çok silahlı kuvvetler içindeki askerlerin terfi ve tayinlerini görüşme göreviyle bilinir.
15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi:
✔️1970'li yıllarından itibaren dini bir cemaat kisvesi altında örgütlenen Fethullahçı Terör Örgütü/Paralel Devlet Yapılanması (FETÖ/PDY) ,zaman içerisinde başta silahlı kuvvetler ve emniyet teşkilatı olmak üzere kritik devlet birimlerine kendi elemanlarını yerleştiren bir terör örgütüdür.
- Milli Savunma Üniversitesi kuruldu (Kara,Deniz,Hava Harp Okulları yerine)
- Jandarma Genel Komutanlığı,İçişleri Bakanlığına bağlandı.
- Askeri Yüksek Yargı organları kapatıldı
- Milli Savunma Bakanlığı yapısında değişikliğe gidildi (sivil yönetici sayısında artış gibi)
- FETÖ/PDY ile ilişkisi olan askerlerin ordudan ihraç edilmesi sağlandı.
*anestek
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder