TÜRK SİYASAL HAYATI 6.ÜNİTE

TÜRK SİYASAL HAYATINDA DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ

✔️ Din ve Devlet arası ilişki çok boyutludur.Çok katmanlıdır.

✔️ Din ve Devlet arası ilişki tek yönlü değildir,karşılıklıdır.

✔️ Din ve Devlet arası ilişki durağan değildir

✔️ Din ve Devlet arası  çoğu zaman aynı anda birden fazla aktörün birbirinden farklı ve çatışan eğilim ve taleplerin karmaşık yapısı belirleyicidir.

✔️ Her toplumda Din ve Devlet ilişkisi farklı seyirler izleyebilir.

📚 Barrington Moore ➝ Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri...

Laiklik tipleri :

1. Din Devlet'in içiçe geçtiği bir hal olan tip,kral başpiskopozun elinden taç giyer (Birleşik Krallık)
2. Devlet bütün din ve mezheplere eşit mesafede durur. (Amerika Birleşik Devletleri)
3. Devlet bütün din ve mezheplere eşit mesafede durur ancak topluma daha iyi hizmet vermeleri için destek olmaktadır.(Almanya)
4. Dinsel sembol ve modeller bu tipte kamusal alandan dışlanmışlardır.Bireyin özel alanına mahsus bir muamele görür.(Fransa)
5. Kilise,siyasal alanı kontrol etme düşüncesinden vazgeçmiş ,sivil alanda temsil edilmeyi kabul etmiştir (İspanya & Polonya )
6. Halk ve kilisenin özdeşleştiği bir model olan tip, (Brezilya)
7. Ortodoks kilisesi,devletten ayrılmıştır. (Yunanistan)                                                       *anestek

❗ Türkiye,Fransa tipi laiklik modelidir.

Sekülarizm: Dinin  tüm toplum katmanlarından  etkinliğini  yitirmesi,Laikliğe göre daha geniş kapsamlıdır.

Laiklik:Din ve dünya meselelerinde kilisenin tek otorite  olmaktan çıkmasını simgeler.

Osmanlı Devletinde Reform Ve Sekülerleşme Süreci:

Din-ü Devlet:Dinin varlığını devam ettirebilmesi için devletin yaşamasının elzem olduğu görüşü hakimdir. (Osmanlı dön.)

                ✔️ Osmanlı'da  Avrupa'daki  din adamlarında olduğu gibi ruhbanlık yoktur

Osmanlı dönemi,dini hareketlerin kontrolü için alınan tedbirler

1. Sünni İslam empoze edildi,Şiilik göz hapsinde tutuldu.
2. Tehlike oluşturacak olanlar imparatorluğun uzak bölgelerine sürüldü.
3. Devletin kontrolünde bir elit tabaka oluşturuldu (ulema sınıfı)

Osmanlı klasik düzeninin bozulmasına yol açan sebepler:

1. Vergi toplamakta ve asker temin etmekten sorumlu kişilerin yolsuzlukları sonucu gelirlerin azalması
2. Ateşli silahların kullanımı
3. Yeni ticaret yollarının keşfi
4. Nüfus artışı ve şehirleşme sonucu tarımsal alandaki istihdamın düşüşü
5. Savaş giderlerinin artması
6. Yeni tüketim alışkanlıkları (kahve-şeker)

• 1840'da Ceza Kanunname-i Humayunu çıkarıldı
• Arazi kanunu çıkarıldı (Arazi Kanunname-i Humayunu)
• Mekteb-i Mülkiye-i Şahane kuruldu (İdari personel yetiştirmek için)
• Vilayet Nizamnamesi (Kadıların idari işlerine son vermek)
• Layiha (1914) Ziya Gökalp'in  İ.T.C (ittihat ve terakki  cemiyeti) için hazırladığı ve Jön Türklerin uyguladığı ,Şeyhülislam kabine dışına çıkarılmış,Şer'iye mah.şeyhülislamlıktan ayrılıp adalet bakanlığına bağlandı,medreseler şeyhülislamlıktan alınıp eğitim bak.idaresine bırakıldı.

Cumhuriyet Döneminde Din-Devlet İşleri:

1. Tek parti döneminde Din-Devlet ilişkileri                                                         *anestek
2. Çok parti döneminde Din-Devlet ilişkileri
3. 2002'den günümüze Din-Devlet ilişkileri

✔️ Osmanlı Meclisi 28 Ocak 1920'de Kurtuluş Savaşı'nın manifestosu niteliğinde kararlar almıştır.

Tek Parti Dönemi : 1923-1946 yılları arasını  kapsayan dönemdir.Bu dönemde sadece Halk Fırkası  adı ile kurulan ve öncesi Cumhuriyet Halk Fırkası ve sonrasında Cumhuriyet Halk Partisi)(CHP) nin olduğu kısa süreli Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası nın oluşumuna izin verilen ancak sonrasında Şeyh Said isyanını bastırmak üzere çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu doğrultusunda irticai faaliyetlere destek olduğu  gerekçesi ile kapatılmıştır.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucuları:

1. Kazım Karabekir başkanlığında  (17 Kasım 1924)
2. Ali Fuat Cebesoy
3. Adnan Adıvar
4. Rauf Orbay
5. İsmail Canbolat
6. Feridun Fikri Düşünsel
7. Sabit Sağıroğlu
8. Refet Bele
9. Rüştü Paşa

• 1 Kasım 1922 Saltanatın ilga edilmesi
• 29 Ekim 1923 Cumhuriyetin ilanı
• 3 Mart 1924 Halifeliğin ilga edilmesi (en kritik hamle )
• Tevhid-i Tedrisat Kanunu
• Şer'iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı
• Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu.
• 1925 yılında fes giyme yasaklandı ve şapka kanunu
•  Tekke ve zaviyelerin kapatılması
• 1926 'da  Batı'nın takvim ve saatinin kabulu
• 1928 'te Devletin resmi dini İslam'dır  ibaresinin kaldırılması
•  Latin harflerinin kabulü
• 1931'de Batı ağırlık  ve uzunluk ölçülerinin kabulü
• 1932  yılında ezanın Türkçeleştirilmesi
• 1937'de Laiklik ilkesi Anayasa'ya ilave edildi.                                                   *anestek

👎 Tek parti dönemi  yapılan bu reformlar ve sekülerleşme sonucunda  , din ve dinle ilişkili kurum ve gruplar ciddi baskı altına alınıp  küstürülmüş İslami muhalefet suskunluğa bürünmüş  sonuç olarak  yeraltına inme eğilimi gerçekleşmiştir ancak  yine de halk ve din arası irtibatın kesilmesine yani bağın kopmasına ,yapılan müdahaleler yeterli olmamıştır.

Çok Partili Hayat: Laiklik İlkesine Sadakat ile Dini Hoşgörme Arasında: 1947 yılında 7. Chp Kongresi'nde dinin ihmal edildiğini ve toplumsal pekiştirici olduğu ilkesi açıkça tartışılıp öne sürülmüştür.Bu dönemde Tek parti döneminde ki uygulamalardan vazgeçilmiş ve daha ılımlı bir yaklaşım sergilenmiştir.(Örneğin;İmam-hatip kurslarının yeniden açılması,hacca gideceklere ilk defa döviz müsaadesi verildiği,üniversitelerde İlahiyat Fakültelerinin açılması gibi)

 ✔️ DP (Demokrat Parti) bu dönemde başa geçmesi ile laiklikten ödün verilmeyen ancak din ile ilişkilerde hoşgörülü bir tutum sergilenmiştir. Örneğin;İlk icraat olarak rahatsızlık duyulan ezanın türkçe okutulması kanunu 14 Haziran 1950 Den itibaren yeniden Arapça okutulmasına karar verdirilmiştir.

✔️ 1950-1960 yılları arası dönemini niteleyen temel özellik : dine yönelik belirgin hoşgörüdür. !

Ticanilik : Ahmet Teycani tarafından 1216'da  kurulan ve Arapça ezan okumanın yasak oldugu zamanlarda  kamuya açık yerlerde arapça ezan okumaları ve Atatürk heykellerine saldırı gibi faliyetleri ile tanınırlar.Ve haklarında  1951'de "Atatürk Aleyhinde İşlenen Suçlar Hakkında Kanun"çıkarılmıştır.

✔️ 1950 ile başlayan dini dirilişin 1970'lerin başında ilk olarak

 * Milli Nizam Partisi (MNP)sonrasında 

 * Milli Selamet Partisi (MSP)

 * Refah Partisi                                         ＞ Necmettin Erbakan 

 * Fazilet Partisi

 * Saadet Partisi 

Nakşibendilik: Muhammed Bahauddin Nakşibend tarafından 1389'da kuruldu."Halidiyye" kolu  yaygındır.Ağ  ya da şebeke kurma prensibine sonuna kadar sağdık bir operasyonel kod'a sahiptir.

Nurculuk: Said-i Nursi tarafından 1878-1960 yılları arasında oluşan bir cemaattir.Milli mücadeleye destek vererek Mustafa Kemal ile sıkı ilişkileri olduğu biliniyor,İslam'ın bilim ve akıl ile çelişmediğini ısrar ve önemle üzerinde durur  (kesinlikle haklı) ve Kuran-ı Kerim'in ayetleri tefsire dayalı külliyatı vardır.

• Yeni Asyacılar                                                                                           *anestek
• Okuyucular
• Yazıcılar
• Med-Zehra gibi gruplara ayrılırlar

Süleymancılık:1888-1959 yılları arasında Süleyman Hilmi Tunahan Nakşibendi geleneğinden yetişen bir din aliminin etrafında şekillenmiş cemaattir.Daha çok eğitim alanında yani  kurslar açmak gibi çalışmaları vardır.

✔️ Bu cemaatler dışında dini yayıncılık yapan şairlerimiz de vardır;

• Necip Fazıl Kısakürek
• Sezai Karakoç
• Nuri Pakdil
• Alaaddin Özdenören
• Cahit Zarifoğlu
• Erdem Beyazıt

*** 28 Şubat 1997 'de  RP(Refah Partisi) ve Tansu Çiller koalisyonunda  RP laikliği ihlal ettiği gerekçesi ile  alınan karar ile  16 Ocak 1998'de Anayasa Mahkemesince kapatılmıştır. (28 şubat Darbesi) Bu olayın arkasından başörtüsü sorunu ülkenin gündemine bomba gibi düşmüş benim gibi bir sürü kişi madur edilmiştir 👎😠

*** Türk-İslam Sentezi ilk defa 1972'de  "İbrahim Kafesoğlu "tarafından dile getirilmiştir. !

*** 1997-2000 arasında  zorunlu eğitim sekiz yıla çıkarılıp (1997 ) imam hatip liselerinin orta kısımları kapatıldı,1999'da uygulamaya koyulan katsayı uygulamasına geçildi ve böylece imam hatiplilerin ilahiyat  fakültesi dışında bir yerlere yerleştirilmesi zorlaştırıldı 👎😠

2002'den Günümüze Din-Devlet İlişkileri:

***İlk yapılan icraat başörtüsü sorununu halletmek oldu, ikincisi; 4+4+4 zorunlu eğitim modeli 12 yıl olacak şekilde ortaokul ve liselerde seçmeli Kuran-ı Kerim ve Peygamberimizin hayatı gibi dersler müfredata koyuldu. Katsayı sorunları çözüldü.

*** 2007 / 2010 / 2017  referandumlara gidilerek yasal düzenlemeler yapıldı.

*** Fetö olayı'nı da unutmamak gerek (15 Temmuz 2016) 👎😠

📚 Şerif Mardin 👉" Türkiye'de Din ve Siyaset"  adlı kitabı                                        *anestek

                           👉" Mahalle baskısı "kavramını ortaya atan kişidir.