KÜLTÜR TARİHİ 3. ÜNİTE

 AVRUPA'DA ORTAÇAĞ KÜLTÜRÜ

✅Roma imparatorluğunun çöküşü ( 476) ile İstanbul'un fethi (1453) arasındaki bin yıllık süreç yani 5.ve 15.yy arasını kapsayan dönem "ortaçağ"dönemidir.

Erken Ortaçağ Dönem Özellikleri;

• Entellektüel gelenek bu dönemde belirginleşmeye başlar
• Göçlerle birlikte Avrupa'da her türlü kültür belirtisi hızlı bir çöküş ve yok oluş sürecine girmiştir.
• Okuryazarlık yönetici tabakasında dahi yaygın değildir
• Okuma yazma bilen elit tabaka,manastır çevrelerinde yetişen din adamlarından ibarettir.
• İnşaat malzemeleri olarak taş kullanım yerine,ahşap kullanım yaygındır.

✓ Erken ortaçağ kültürünü belirleyen ve çok parçacılığı düzenleyerek homojen hale getiren en önemli faktör; Hristiyanlığın yayılmasıdır.

✅Anglo-Sakson dünyasının ilk tarih yazarı "Bede"dir.

✅Erken ortaçağ döneminin  ilk kapsamlı metnini yazan "Cossiodorus"'un- Gotların Tarihi- adlı çalışmasıdır.

Ariusçuluk inancı:Cermen kavimlerinin yönetici tabakasında görülen,pagan ve hristiyan inançlarının her ikisinin de bazı yönleriyle birlikte görülen bir inanç.                                            *anestek

Vikingler:

• Döneminde tüm Avrupa'nın baş belası olmuşlardır.
• Yazılı gelenekleri yoktur ,kültür izlenimleri güçleşmiştir
• Kuyumculuk,maden işçiliği ve ahşap oymacılıkta ustadırlar
• Hayvan uslubunu kullanmışlardır
• Genellikle taşınabilir kullanım eşyaları ve silahlar üretmişlerdir
• Denizcilikte çok ustadırlar ve onlar için Gemi güç göstergesidir.

Karolenj Dönemi:

• Kral Şarlman dönemi olarak geçer
• Bütünleşik Avrupa fikri için prototip teşkil eder
• Latince bu dönemde edebiyat dili olarak yükselişe geçer(Alcuin sayesinde)
• Şarlman,dil ve eğitim sistemini düzenlemek için saray ve manastıra bağlı yeni okullar açmıştır
• Karolenj minüskülü denilen bir yazı tekniği geliştirmişlerdir ( Açık-Net-Kolay okunan) 
• Bu dönemde insan tasvirleri yaygınlaşmıştır
• Sanat bu dönemde anonimdir,sanatçı imzaları nadiren görülür
• Manastır ve saraylarda  İncil kopyaları ya da kutsal konulu diğer metinlerin minyatürlü yazmaları üretilmiştir.

👉Dönemin en önemli yapısı ; imparatorluğun idari merkezi Aachen'de inşa edilen saraydır

Otto Dönemi:

• 1. Otto dönemidir 
• Bu dönemde Romaneks stili daha çok ortaya çıkar
• Haç planlı bazilika formu,kilise mimarisinin en yaygın plan tipidir.
• Korelanj döneminin devamı niteliğindedir.

👉Dönemin başlıca önemli yapısı "Reichenau Manastırı"dır.

👉Gero Haçı bu dönemde önemlidir. (Batı dünyasının anıtsal ölçüdeki ilk bağımsız heykelidir)

1.  Kudüs                                                                                                                     *anestek
2. Roma
3. Santiago de Compastala     dönemin önemli haç mekanları olmuştur.

Romaneks Sanatı :

• Avrupa'yı etkisi altına alan ilk büyük sanat akımıdır
• Roma uslubunu yansıtır
• Masif duvarlar ve ayaklar vardır,Dış görünümleri simetrik ve basit görünümlüdür
• Kiliselerin boyutları büyüktür
• Ahşap yerini taş tonozlar alır
• Yapılar,yuvarlak kemerlerden ve küçük pencerelerden oluşur
• Özellikle haç yolları üzerine inşa edilmişlerdi

👍 Bir veya iki kule ile tamamlana ön cephe tasarımı en karakteristik özellikleridir.

*** 14. yy da kitleleri etkileyen veba salgını yüzünden savaşlar ve kıtlıklar olmuştur,bu dönemde daha çok "ölüm dansı" temalı ceset ve iskelet tasvirleri çok görülür.

Gotik Sanatı :

• 13. yy'dan itibaren Fransa'da başlar
• Yuvarlak kemer yerine ,sivri kemerin kullanılır.
• Anıtlaşan boyutları ve yükselişli yapıları ile Romaneks'ten ayrılır.

👉 "St. Denis Kilisesi" gotik tarzda ilk eserdir

👉 "Amines Katedrali ise gotik tarzın zirve noktasıdır.

✅Platon felsefesinden yararlanan ve inancı temel alan hristiyan kilisesini Tanrı-Devletin yeryüzündeki temsilcisi tanımlayan kişi "Aziz Augustinos" tur. (Hristiyan dogmatik düşünce temelinde bulunur)

✅Bilgi,metafizik,siyaset,ruhun ölümsüzlüğü konularındaki yorumlarıyla skolastik düşüncenin önemli ismi " Aguinali Thomas " tır (Ortaçağ hristiyan felsefesinin doruk noktasını temsil eder)

✅Felsefe ve ilahiyatın birlikteliğine öncülük eden ,dinsel inancı akılla açıklamaya çalışan  kişi " Aziz Anselmus " tur.

*** Haçlı çağının avrupa mimarisindeki en belirgin özelliği : "Kale mimarisi"dir.

Engisizyon: Katolik kilisesine bağlı yargı sistemidir.

SORU: Aşağıdakilerden hangisine göre duyusal varlıklardan ,hayat deneyimlerinden yola çıkılarak tanrının varlığına  akıl ile ulaşılabilir,akıl ile bilinmeyen hakikatler ise ilahiyatın alanına girer?

 a) Thomas

b)Aristoteles                                                                                                          *anestek

c)Augustinos

d)Anselmus

e)Babbage

Başarılar.Kolay gelsin 😉

KÜLTÜR TARİHİ 4. ÜNİTE

ANADOLU ORTAÇAĞI-SELÇUKLU AYDINLIĞI

✅Tarih geleneği, Anadoluda'ki Türk varlığını, Selçuklular ile başlamıştır. 11.yy ortalarından 13. yy sonlarına kadar bu etki görülür.

✅Çok parçalı ve heterodoks (kabul edilmiş din kurallarına aykırı) bir Anadolu kültürü hakimdir.

✅Dönemin veziri Nizamülmülk'ün Siyasetnamesi önemlidir. (Hükümdarların sahip olması gereken özelliklerini,saltanatın koşullarını ve kurallarını anlatır.)

Selçuklu Camileri:

• Saraylardan önde gelen yapılardır
• Toplumsal ve siyasal merkez konumundadırlar
• Sultan ve Emir adına hutbe okunur
• Ekonomik güç ve prestij göstergesidir
• Her türlü devlet toplantıları burada yapılır

Özellikleri:

• Enlemesine gelişir
• Çok destekli
• Düz çatı ile örtülü sade bir yapıdır

👉 En  önemlisi Ulu Cami'dir.(Çok destekli bir iç mekan,içte mihrap zengin süsleme envanterlere sahiptir.)

👍 Mihrap önünde fazla büyük olmayan bir kubbe bu yapı tipini diğer İslam ülkelerindeki uygulamalardan ayıran en büyük özelliktir.                                                           *anestek

Selçuklu Medreseleri:

• Darulhadis (Hadis öğreten)
• Darulkura (Kur'an okuma yöntemleri)
• Darulşifa (Sağlık ve tedaviz hizmetleri)
• Bimarhane (Ruh ve sinir hastalıkları tedavisi)  gibi işlevleri bünyesinde bulundurur.

Özellikleri:

• Yüksek duvarlarla dışa kapalı
• Küçük pencereli
• Giriş cephesinde gösterişli bir taçkapıya sahiptir.
• Kapalı ve açık avlulu diye ikiye ayrılır

1. Konya Karatay Medresi
2. İnce Minareli Medrese     kapalı avlulu dur.

Açık avlulu medreseler ise;

1. Sivas Çifte Medrese
2. Erzurum Yakutiye Medresesi dir.

Kervansaraylar: 

✓ Yol üzerine inşa edilen bu yapılar dinlenme,yolcuları ve ticari eşyayı koruma üzerine yapılmış yapılardır.İç kısımlarında

• Koğuşlar
• Depolar
• Nalbant
• Berber
• Hamam
• Bakım üniteleri
• Mescid   bulunur.

✅Kökeni " Ribat" adı verilen yapıya dayanır. Eskiden ribatlar daha çok Karakol ve ordugah işlevi görmüştür.Sınır bölgelerine kurulurlar.Daha sonraları ticari konaklama yerleri haline dönüşmüşlerdir ve ipek yolu üzerindedirler.                                                                               *anestek

Künbetler:

✓ Karahanlı'lardan Osmanlı'ya kadar uzanır.Aynı zamanda "kurgan" diye de geçer,

✓Üstü koni veya piramid örtüyle kapatılan yapılardır

✓Bu yapıların altında ölen kişi mumyalanması için ölü odaları vardır.

✓İslam inancına ters düşer ve İslam kültüründe görülmemekle birlikte Abbasi halifesi "El-Muntasır"'ın Samarra'da yaptırdığı Kubbetüs Süleybiye yeterince düşündürücüdür.

Anadolu Türk Süslemeleri,Ejderler ve Çiçekler:

• Asya etkisi
• Asya hayvan üslubu
• Bizans etkisi    görülür

✓ Bitki motiflerinde ➝ Akantus (kenger) yaprağı ve Rumi çok yaygındır.(Tombulca bir virgüle benzer,yay biçiminde kıvrılmış bir damla formuna benzer)

Bilim,Edebiyat,Felsefe:

1. Gazali (Şer-i hükümleri mantığa dayandırmak ister,İbn-i Rüşt tarafından eleştirilir)
2. Ömer Hayyam (Rubai'leri çok meşhurdur.Matematikçidir)
3. Mevlana Celaleddin Rumi 

• Mesnevi   (farsça yazılmış-25618 beyittir,)
• Divan-ı Kebir

     4.Hacı Bektaş-ı Veli (Yeniçeri ocağının simgesidir)

• Makalat (40 makamdan bahseden tassavvufi kitap)                  

    5.Yunus Emre

• Divan (aruz ve hece ölçüsü ile yazmıştır)                                                 *anestek
• Risalet_ün Nushiyye (nasihatlar kitabı)

     6.Battal Gazi

• Battalname 

SORU: Tarih geleneği,Anadolu da kurulan Selçuklu devletine aşağıdaki isimlerden hangisini vermiştir?

a)Selaçika-i Rum

b)En Natus

c) En Natulus

d)Diyar-ı Arap

e)Memalik-i Arap

Kolay gelsin.Başarılar 😉